Some Hasty Remarks On “Gifts”

Gifts by Nuruddin Farah (1992)

In Gifts, the lead character Duniya, ruminates on the role of women as the perennial recipients of gifts in patriarchal societies. To Duniya, gifts, especially those given by men are not mere tokens of affection but rather exploitative traps, harbingers of an unspoken obligation, and a debt that demands repayment in some form or another.

Duniya stands as a formidable advocate against the chains of dependency, particularly the kind that binds women to men. Her spirited exchange on the nature of gifts with a white lady crackles with intensity. With her, we delve into the pages of her former husband's lucid article on donors and gift-giving. The reader is left yearning, wishing the entire book could unfold as a single, sweeping article of such brilliance.

In characterization, some of the main characters are superficial caricatures, while few minor ones are overblown and all over the place. There is Muraayo an overblown character, who wants to take back her husband’s rent-free house where Duniya resides, because Duniya doesn’t want to part with something Muraayo wants, to give her back.

In the story, we encounter Waaberi, a symbolic character representing the African [beggar] leaders, adorned in opulent jewelry and luxurious attire that her benefactors couldn’t afford buying. She comes to Boosaaso, the former husband of her late sister, seeking the financial support he once provided. However, Boosaaso engages her in a fierce and confrontational dialogue, critiquing the act of gift-giving. He draws a parallel between Waaberi and African leaders who, while residing in limousines and expansive villas abroad, solicit aid from the US and European governments under the guise of their impoverished nations.

In short, the novel is about Gifts, Nuruddin being an enigmatic tabooist writer notwithstanding. It is a well-plotted novel adorned with remarkably odd metaphors. A topical novel that comes short of its lofty ambition.  In the story, Nuruddin attempts to criticize taking and giving gifts but his critique woefully falters. Instead of channeling his thoughts in a novel he should have essayed a philosophical treatise on gifts which is more befitting.

 

Geeri, Sheeko

Waxaa qoray Guy de Maupassant

Si waalli ah ayaan u jeclaaday!

In qof jacayl helo maxaa keena? Waa sidee in qofi dunida oo idil hal uun indho u yeesho, hal feker maanka ku haayo, hal lahashana laabta, uu magac kaliyaana dibnaha ka go'in — magac soo noqnoqda, burqada, sida ilo biyood, ka yimaada gunta nafta oo dibnaha soo dhaafa. Magac qofku ku soo celceliyo marar, mid qofku ku xanshaashaqo joojin la'aan, sida tasbiix.

Waxaan rabaa sheekadeenna inaan kuu sheego, walow jaceylku leeyahay sheeko mid ah oo soo noqnoqota. Waan kulannay oo waan jeclaaday; waa intaas! Sanad dhan waxaan ku noolaa debecsanideeda, salsalaaxa gacmaheeda, dhunkashooyinkeeda, ereyadeeda, duggaal dhammaystiran, dhan. Oo waxaan quutay wax walba oo dhankeeda ka yimid illaa aan dan ka galin habeen ama maalin tan ay tahay, inaan mayd ahay ama aan noolahay — dul joogo arladeena gabowday.

Kadibna way dhimatay. Sidee? Ma aqaan; hadda waxba ma ogi. Balse fiid ayay guriga timid iyada oo qoyan, oo roob mahiigaan ah ayaa da'ayay. Maalintii xigtay way qandhanayd oo sariirta ayay ku aruurtay. Wixii dhacay ma xasuusto, laakiin dhaqaatiir ayaa timid, wax bay qorqoreen oo tageen. Daawaa la keenay, oo dumar baa cabsiiyay. Gacmaheedu way kululaayeen, foolkeedu wuu karayay, indhaheeduna kuwo ifaya oo murugo leh. Mar aan la hadlay, way ii jawaabtay. Laakiin ma xasuusto hadalkii ay i tiri. Waxwalba waan illaabay, waxwalba, waxwalba! Way dhimatay, oo si fiican ayaan u xasuusanahay taaheedii naxuuska ahaa. Kalkaalisadii ayaa tiri, 'Ax!' Anigana waan fahmay. Waa aan waayay!

Aaska ayaa la iga talagaliyay. Waxba ma xasuusto, inkasta oo aan xasuusanahay naxashkii, iyo shanqartii buriska markii ay ku musbaarayeen.

Waa la aasay! Aaseen! Iyadii! Oo iil dhex taal! Dad baa yimid, saaxiibo dumar ah, balse aniga inaan ka siibtay, ayaan isaga tagay. Waan orday, misana waddooyinka lugeeyay, gurigii ku noqday, aroortii xigtayna waxaan u diyaar garoobay socdaal aan ugu guryanoqanayo tuuladaydii hore.

Shalay uun ayay ahayd markaan Paris ku soo laabtay, ee aan qolkaygii dib u arkay — qolkeennii, jiifkeennii, alaabteennii, waxwalba oo ka haray nolosheennii wadajirka ahayd. Tiiraanyo hor leh ayaa weerar kulul igu soo qaadday, illaa aan hammiyay inaan daaqadda furo oo iska tuuro. Naftu ima siinayn inaan ku dhex negaado darbiyadii hooyay, ee la haray kummanaan ah atamyadeeda, dubkeeda iyo neefteeda.

Koofidaydii ayaan kor u soo qaatay si aan meesha uga baxsado, markii aan iridka gaarayna, waxaan sii dhaafay miraayad weyn oo hoolka tiil, taa oo ay iyadu meesha dhigtay si ay isugu fiiriso maalin kasta marka ay sii baxayso, oo ay u hubiso inay hagaagsan tahay oo ay quruxsan tahay. Miraayaddii, ay in badan ka soo muuqatay, in badan oo la dhihi karo sawirkeedii ayay la hartay, ayaan in yar hor istaagay. Halkaas ayaan istaagay, aniga oo gariiraya, indhahagayguna ku dhaygageen miraayaddii u hantiday si la mid ah sida aan u hantiyay.

Bannaanka ayaan u baxay aniga oo ku sii jeeda dhanka xabaalaha. Waxaan tagay qabrigeedi caadiga iska ahaa, oo loo yeelay iskutallaab ka samaysan mutuleel cad. Dhanka madaxeedu xigay waxaa lagu xardhay ereyadan kooban:

❝Way jeclaatay, waa la jeclaaday, kadibna way dhimatay.❞

Halkaas ayay tiil, hoos iyo gunta madow ee arlada! Xumaa! Waan ilmeeyay aniga oo foolkayga dhulka ku haaya, halkaa ayaan ku hakaday waqti dheer, waqti dheer. Waxaa ii muuqatay in habeenku sii dumayo, oo doonis yaab leh oo waalan ayaa igu dhalatay, doonista mucaashaq quus ah ayaa i haleeshay. Waxaa igu dhalatay habeenka, habeenkaygii ugu dambeeyay, inaan qabrigeeda ku bixiyo. Balse sidee uga dhabayn karay? Waxaa suuragal ahayd in la i arko oo la iga buriyo. Waan xeel badnaaye, inaan istaagay ayaan billaabay inaan dhex wareego magaalada maytada. Waa aan socday oo socday.

Halka ugu shisheysa xabaalaha markaan gaaray, ayaan mar kaliya xaqiiqsaday in ay tahay qeybta ugu qaddiimsan, oo dadkii kal hore lagu asturay ciidda ku soohmeen, oo waa meel ay iskutallaabyadu laftooda duugoobeen. Waxaa ka buuxa ubaxyo kush ah, geedo sarwi ah, madow oo dhumuc leh, beer qurxan oo murugo taal, oo ku naaxday jir dadeed.

Kali baan ahaa, kaligay oo bes ah. Geed baan ag kadaloobsaday oo ku dhakaday laamihiisa cufan ee mugdiga ah. Waan sugay, aniga oo jiridda ku dheggan, sida nin doon la qarqoontay ugu dhego gabal alwaax ah.

Mar uu gudcurkii isgaaray ayaan magantii ka soo baxay oo aan billaabay inaan taataaksado, aniga oo saan tiranaya dhul ay mawtadu cammirtay. Meelaha ayaan cabbaar warwareegay, laakiin iima suuragalin inaan qabrigeeda helo. Aniga oo gacmahaygu furan yihiin ayaan marba qabri ku dhacay, waan se heli waayay. Sida nin indhool ah, oo jid goobaya, ayaan marba meel taabtay. Waxaan taabasho ku dareemay dhagxaantii, macatabyadii, birihii teedka ahaa iyo xirmooyin ubaxyo ah oo dharay! Magacyadii ayaan akhriyay aniga oo farahayga xarfaha la raacaya. Laakiin magaceedii waan heli waayay mar kale!

Dayax ma muuqan. Habeen muu ahaa! Waan cabsooday— si daran baan u baqay — sida aan u jibaaxayay qabriyada safan. Qabuur! Qabuur! Qabuur! Waxaan qabriyo ahayn ma muuqan. Midig, bidix hortayda iyo hareerahayga, dhan walba waa qabuuro! Mid baan ku dul fadhiistay, waayo ma socon karin oo waan daalay. Wadnahayga garaaciisa ayaan maqlayay. Ka dibna shanqar ayaan maqlay. Maxay ahayd? Shanqar qasan oo aan magac lahayn. Ma cod madaxayga ka dhex yeerayaa, habeenkan aan la gudi karin, mise mid ka imanaya hoosta dhulka ee dahsoon, dhulka meydka lagu beeray? Dhinacyada ayaan fiirfiirayay, ma sheegi karayn intii aan halkaa joogay; argaggax ayaan la nuuxsan waayay, baqo ayaan la barafoobay oo geerina u diyaargaroobay.

Durba, waxay ila noqotay mir mutuleel ah oo aan ku fadhiyay inay dhaqaaqayso. Dabadeed waxaan garaystay inayba dhaqaaqayso, sidiiyoo kor loo soo qaadayo. Xabaal deris la ah ayaan ku booday. Kadib, si aan caad lahayn ayaan u arkay dhagaxii aan ka kacay oo kor u kacaya. Qof meyd ah ayaa soo muuqday, qalfoof qaawan, oo dhagaxyada dhabarka ku soo curjinaya. Ileys naxdin leh ayaa qabriga ka soo kaahay. Si fiican baan u arki karay, walow habeenku dam ahaa. Waxaa ii muuqday oo iskutallaabta ku qornaa:

❝Halkan waxaa ku aasan Jacques Olivant, oo ku dhintay da'da kow iyo konton. Wuxuu jeclaa qoyskiisa. Waxuu ahaa milgoole naxariis badan, oo nimcada Rabbi ku dhintay.❞

Ninkii meydka ahaa laftiisa ayaa akhriyay wixii xabaashiisa ku qornaa; kadib dhagax yar oo af dhuuban ayuu dhulka ka soo qabsaday, waxa uu na billaabay inuu xarfihii u xoqo si taxadar leh. Aayar ayuu masaxay, moqorrada indhihiisana ku eegay meelihii ay ku xardhanayeen. Dabadeed caaradda laf ahaan jirtay murdisadiisa ayuu ku dhigay xarfo dhalaalaya:

❝Halkan waxaa ku aasan Jacques Olivant, oo ku dhintay da'da kow iyo konton. Diirxumadiisa waa ka geerida aabbihii soo dadajiyay, isagoo damciisu yahay inuu hantidiisa dhaxlo. Naagtiisii ayuu jirdilay, carruurtiisiina wuu silciyey, deriskiina wuu khiyaameeyey, intuu karayna wuu dhacay, ugu dambaynna si xil leh buu u dhintay.❞

Markuu qoraalkii dhammeeyay, meydkii wuu istaagay isaga oo nuuxsanayn oo howshiisa indhaha ku haya.

Sawaxan gadaashayda ah ayaa dhiigayga sii kiciyay. Markaan gadaal eegay waxaan arkay xabaalihii oo wada feydan, meytadii oo ka soo wada yaacay, oo tirtiray beentii ehelkoodu ku xardheen qabuurradooda, ku na beddelay runtii. Waxaan arkay, aabbayaashan wanaagsan, afooyinkaa aaminka ah, wiilashan baariyaasha ah, gabdhahan khabaar-moogga ah, ganacsatadan mukhlisiinta ah, ragga iyo dumarkaa lagu sheegay ceeb-ka-saliim; inay kulligood ahaayeen kuwa deriskooda caddibay, aad u xun, daacaddaran, labawejiilayaal ah, beenaalayaal iyo caadaqaatayaal ah; in dhammaan ay xatooyo ku kaceen, khiyaameen, oo ay sameeyeen wax kasta oo ceebaal leh, fal kasta oo xumaan lagu sheegi karo. Dhammaantood waxay qorayeen runta, runta qaraar ee qof kasta ka qarsoonayd, ama laga dhigayay in la moogaa, inta ay noolaayeen.

Waxaan ku fekeray in iyadii–gacalisadaydii ay sidoo kale wax ku qortay xabaasheedii. Waxaan baqdin la'aan ku dhaafay naxashyadii qeyb ahaan feydnaa, ee dhex yiil meydadka iyo qalfoofta. Waan hubay inaan iyada isla markiiba heli doono. Markiiba waan gartay, aniga oo aan arag wejigeedii oo ay karfan qarisay, iyada oo ag taagan qabrigii ay ka soo fuftay. Gacanteedu waxay u fidsanayd xagga dhagaxa yiil madaxa qabriga, si qurux badan oo aan anigu kaliya aad u aqiin. Iskutallaabta mutuleelka ah, een xoogaa ka hor u akhriyay:

❝Way jeclaatay, waa la jeclaaday, kadibna way dhimatay.❞

Markan waxaa ku qornaa:

❝Iyada oo maalin roobaad u soo baxday si ay gacaliyaheeda u khiyaanto oo nin kale u la kulanto,ayaa waxaa haleelay hergab ay u dhimatay.❞

Waxay i heleen aroortii dambe kol ay waaberkii tahay, aniga oo oo miyir daboolan oo dul aal xabaasheeda.

Bilkeedada Kun Habeen

Ray Bradbury oo ahaa qoraa ku caan ah sheekooyin nooca khayaalka cilmiyeed ayaa mar bixiyay talo ku aaddan qoraalka iyo noqoshada qoraa. Waxa uu ku taliyay in muddo kun habeen ah, habeen walba la akhriyo; hal maqaal, hal maanso iyo hal sheeko oo gaaban. Waa talo xiise leh. Sida muraadkaygu yahay, waxa ay ila tahay in samaynta tajrubadaa laga heli karo waxtar loo aayo – xitaa haddii aan qoraa lagu noqon. Ugu yaraan waxaa halkaa ka dhalanaya qof xog iyo xikmad uu nolosha ammuuraheeda siriqsan ku falkiyo siyaadsaday.

Inkasta oo aan ahayn mid joogtaynta iyo ku adkaysiga arrimaha uu billaabo ku fiican, bal aan markan isbilkeedo oo aan naftayda ku jarribo akhrinta hal maqaal, hal maanso iyo hal sheeko habeen kasta, muddo kun habeen ah (hadduu Alle idmo). Kun habeen waa soddon iyo saddex bilood ku dhowaad oo u dhiganta laba sano iyo toddobo bilood.

Maxaan akhrinayaa? Ma wax walba? Maya. Waxa aan akhrinayaa in xulan oo ku qoran buugaag lagu soo ururiyay maansooyin, maqaallo iyo sheekooyin gaagaban - iyo in filaqsan oo ururintayda ah. Waxa aan ku akhrinayaa Af Soomaali, Ingariisi aan badanaa wax ku akhriyo iyo Carabi aan xoogsado.

Af Soomaaligu maansada ayuu hodan ka/ku yahay, sheekada gaaban wali waa ka sabool, maqaallada lagu dhigayna badanka ma korana oo meelo hoose kama wareegaan. Ingariisiga waxa aan xoogga saarayaa waxsoosaarrada aan ahayn kuwa Ingariis, Maraykan amaba aan dhaho reer Yurub  ee Ingariisiga lagu soo tarjumay. Suugaanta tarjuman ee aan hamuunta ba'an u haayo waa tan dadkayga madow ee Afrika (in deggan iyo in dooshay), waxaa soo raaca kuwa Shiinaha, Jabaan, Ruush iyo Qaarad-u-egta Hindiya.

Waxaan rabaa akhrisyadaydu in ay ahaadaan kuwo ku salaysan waayo iyo marxalado kala duduwan. Haddii aan karo waxa aan ka soo billaabayaa bilowga taariikhda la yaqaan ee insaanka iyo ilbaxnimooyinkii isxigxigay ee dugoobay, inkasta oo aan tabtaa xiisaynayn.

Dubbihii Ilaahey: Faallaynta Dibadyaal

Maansada warinta ah ee Dibadyaal waxa aan ka akhriyay buugga Hal-Karaan ee abwaan Maxamed Ibraahin Warsame (Hadraawi) – (1943 - 2022) uu ku ururiyay maansoonyinkiisa, iyo sidoo kale buugga Hal Ka Haleel: Sooyaalka Hadraawi iyo Suugaantiisa ee uu qoray Maxamed Baashe X. Xasan (dh. 2020). Labadooda Alle (ﷻ) ha u naxariisto. Waxaa jirta labo mar uu abwaan Hadraawi maansada akhrinayo; mar uu madal ku akhrin faallaynayo iyo mar, aan u badinayo in, uu cod ahaan u duubay.

Maansada Dibadyaal waxa ay soo baxday sanadkii 1981 oo ahaa xilli jabhado carcar ah dalka ka wada curteen. Waxa ay ka mid tahay maansooyinka ugu dhaadheer ee hal-abuurka (AHN) abwaan Maxamed Ibraahin Warsame (Hadraawi), oo maansadu dherer ahaan waa 625 tuduc oo u qeybsan 72 qeybood. Waa maanso farriin ahaan culus oo dhowr duluc isdultaagaysa. Maansadu waa sheeko, waliba tu dheer, iyo warin dareersan oo saddax qeybood leh. Waa maanso siyaasadeed oo bulshada naqdinaysa isla jeerkaana kicinaysa oo ku baraarujinaysa dulmanaantooda iyo gabboodfallada ay ku raalli noqdeen.

Dibadyaal waxa ay qaab afshaxannimo iyo sheeko curin sarreysa leh uga hadlaysaa nidaamkii kelitaliska Maxamed Siyaad Barre, iyada oo si tusaale ah uga sheekeynaysa, cabburinta iyo eexda cadaaladeed, qaraabakiilka xileed iyo sedbursiinta siyaasadeed – ee uu nadaamku dhaqan ka dhigtay. Waxaa ku jira laba shaqsiyadood oo la dhihi karo waxa ay u taagan yihiin labada qeybood ee dadka, intii dalka joogtay iyo intii dibadda aadday. Waa in dalkooda dibyaallo ku ah iyo in dalkoodii duleedyo ka ah. (Waxaa si maldahan ugu jira baxaalliyo metelaya odaygii talada dalka haystay iyo nadaamkii jiray.) Dulucda guud ee maansadu waa taa oo ay muujinayaan dhowr tuduc. Gaboodfallo soo taxnaa balse beryahaa sii kordhay ayuu marna sheegayaa, marna sawirayaa.

Marka la la dhereriyo maansooyinkiisa kale ee duluc iyo ujeeddo ahaan nooceeda ah (ee si guud uga warramaya xaqudirirka) ee quruxda ugu sita, uguna cufan erey abbaarka iyo afmaanseedka, habka qoraalka maansada Dibadyaal aad iila ma qurxana, balse waa maanso sideeda gaarka ah kaalinteeda ugu habboon. Goljanno iyo gabayada Galangal iyo Gudgude tusaale ahaan.

Maansada humaagyadeeda iyo shareerrada uu ku dhisayo ayaa cajabtooda leh. Waa sawirro midba ka kale ku xiran yahay oo samaynaya sheeko dhamaystiran oo mar xaqiiqooyinka qalaya, runtana muujinaya, marna lid hadlaya oo duurxulaya. Wadajir waxa ay u gudbinayaan dareenno xanuun leh tiiraanyana laabta ku reebaya. Waa humaagyada dhanqalanka leh ee uun dhan oo eedaad la marinayo haddana aan dhiidhinayn balse marka ay ugu roon tahay afqabsi, marka ay ugu daran tahayna afgobaadsi dhimasho ku sugaya. Waa dad laba jeerba le’anaya oo aan lagu arag dhiirranaan iyo bareer ay heeryada isaga ridaan. Sawirrada uu Hadraawi ina tusayo waa kuwo dammiirka gilgilaya, damaq ay caro keentay ku gaagixinaya.

❦

Ugu horreyn abwaan Hadraawi ayaa maansada werinaya ka dibna laba shaqsiyadood oo nala barayo in ay wada dhasheen, Dibadyaal dhibaatooyinkii dalka u joogay iyo Duleed oo muddo dibadda ku maqnaa ayaa tebinta ku wareegaya. Waxaa horreeya ararta, waxaa ku xiga isxaalwaraysi labada walaal ay ku haasawtamayaan, waxaa ku sii xiga xogwarran falanqe dheer ah oo degmada, oo dalka loo ga jeedo, ku saabsan. Waxaa ugu dambeeya hogatus iyo talo la farayo hoggaanka iyo indheergaradka ummadda oo maansada gunaanadaya.

Horraanba, Hadraawi ararta waxa uu ku xifaale tuurayaa rag silsiladdii Deelleyda ka qeyb ahaa oo uu sheegayo doodduba in ay dhacsanayn. Tuducyada hore waxa uu tilmaamayaa in Deelleydu ay “doc qura shifaysay,” taas oo ka dhigan inuu wax ka eegayo xagal ka duwan xaglihii laga eegay dooddii ay Deelleydu daarranayd. Tabashooyinka in aan la isla toyan ayuu ku sii darayaa… oo dhibaatooyinkii wali sidoodii yihiin. Isaga oo leh: →

“Lama baanan doogtii Dakharkiina lama dhayin, Wuu sii darsanayaa…”

Waxa uu intaa sii raacinayaa, sida ay noloshiisa iyo suugaantiisu ka marag kacayaan, nin waajib saaran yahay oo bulshada codkeedii ah in uu yahay ayuu tibaaxayaa – waliba ay u dheer tahay in uu yahay ergeygeeda xaqeeda u diran: →

“Anna waxa la ii diray Daaraanta godobtoo, Nabarrada damqanayaan Hadba Dacar ku noolayn, Illaa Daayin abidkay Dawankaan ruxruxayaa…”

Waxaa inoo muuqanaya in Duleed inta uu maqnaaba u war hayn jirin reerka, isgaarsiin xumo ama dayac midka ay noqotaba. Muddo dheer ka dib, waa isaga reer degtay xaalkooda warsanaya. Waa nin duddadiisa intaasba dool ka ahaa oo ay dan u run sheegtay oo sidaa darteed soo guryanoqday. Waa nin reerka aad u tebay: →

“Marmar baan daraaddiin Degdegiyo kalgacallada Oran jiray ma duushaa?”

Hadraawi si falsami leh ayuu sheekada u shubayaa. Qaab uusan isxigxiggu muhiim ahayn balse ay dhacdo ba dhacdo kale ku xiran tahay ayuu u werinayaa sheekada reerka. Horreysaba Duleed ayaa ku furaya; “/duni waan ku dhaqannoo, dareen laga ma waayee…/”. Meesha kama saarayo in ay dhibaato macquul tahay. Dibadyaalna in uu “/dareen ma leh… dadna waa fayow yahay/” yiraahdo ayuu haddana war dhiillo leh jawiya u dhiibayaa. Waxa uu na tusayaa, maaddaama dareen ma leh la yiri, in reerku ladan yahay sidaa darteedna xaalwaraysiga uu ka billaabay goreygii uu yaraanta ku ogaa – intii uu xaal warreysan lahaa waalidkii, xaaskii iyo carruurtii uu ka tegay.

Waxa aan ogaanaynaa geerida goreyga, awrkii reerka, duqii reerka oo ay ku xigsatay duqdii, ka gadaalna carruurtii iyo afadii. Waa dhimashooyin wada xiriira. Goreyga lafaha awrka odayga duugta loo ga dhigay ku dhintay; duqda odayga dabadii daadku qaaday inta ay carruurtii duumo tirtirin iyo afadii uu jinku dheg-dhabay inta aysan xoolihii dabar go’in. Waa halaag xiriir ah iyo dhiillo uu abwaanku tebinteeda ku farayaraystay.

Reerka uu Duleed warsanayo waxa uu metel ama summad u yahay dadka Soomaaliyeed oo u qeybsamay qaar colaado beeleed, daadad, duumo iyo abaaro ku le’da iyo qaar kadeedan oo nadaam dulmi ah ku hoos nool. Illaa maanta waa sidii berigaa.

Duleed aad ayuu u qaracmay marka uu helay sheekada hoogga reerkii ku dhacay: →	“Duleedoo aqoonsaday, inaan Guul danbaysoo lagu diirsadaa harin, ayaa daymo Murugo ah Dibno jiitamaayiyo, Deelqaaf ku yiri ciil…"
Inta uu uurkutaallo iscelin waayay; isaga oo quus taagan, sida ereyda culeyskooda ka muuqata xanaaq isciilkaambinaya ayuu ku caataabay: →	"Reerkan Daaha loo rogey, Dubbihii Ilaahay Darandoorri ugu dhacay, Dam-daguugan laga dhigay miyaad Guul-darraystow, Nabad iyo dardaan iyo igu tiri dareen ma leh…”

Marka ummad dubbaha Ilaah darandoorri ugu dhacayo waa mar ay midnimo lahayn, mar ay istirsan oo ay isdaysay. Marka aan xoogga iyo xikmadda la midayn waa la kala daataa oo la nuglaadaa, ka dibna waxaa soo baxa dad xanuun days ah oo laabtooda laga tiray inna in la digigixoon karo .

Waxa uu leeyahay ba’an aad iiga sheekeysay iyo “/dareen ma leh/” isma qabtaan ee “/waxa duurxulkaagani, kaa daarran yahay sheeg/”. Dibadyaal ayaa na loo tusayaa in uu yahay nin waa hore damaq daayay. Waxa na loo sawirayaa dareenka Dibadyaal sawir aan uga maaranno ereyo tiro badan: →

“Dibadyaal kal adakaa Naxariisi kuma duxin… Danqashada walaalkii Weji duban ku baabi’i”

❦

Dibadyaal waxa uu u daadegayaa inuu dalkii ka sheekeeyo; /waxuu yiri; “degmadayada, dugsi keliya baa jira, diric keliya baa dhiga…/” Waxa uu sawirayaa in dowladda keliya loo magan yahay uu hal nin iska haysto. Hal xisbi iyo askari kelitalis ah ayaa dadka hal aragti wada bara. Dawladda ayuu dugsi ku metelayaa. Dugsi ay doorka iyo waxgaradku ku daataan, waayo casharradiisa ayaa ah kuwo qof waxgarad ah uusan barin karin: →

“Dersi baanu baranaa Dulliga iyo beentiyo, Doqonniimo faankiyo Qoqobkiyo dirsoociyo, Ducadiyo yaboohdiyo Inta laga diqoodiyo, Dawarsigu ka kow yahay Digashadu u mudan tahay”

Waxa la is baro ee dawladda laga helo waa dhaqan bulsho yeelato intii ugu xummayd ee faafkoodu sababi karo in ay dadku burji dumaan dabadeedna burburaan. Waa dal ay isdabaalinta iyo munaafaqnimadu la degeen oo ay maxaa kaa galaydu caadowday. Waa degmo dhufaanan oo aan xaqa lagu dhiirran karin haddana la ciillan yahay oo ay dadku inta ay doonistoodii waayeen diidmadoodii u yeelmeen: →

“Dibnahaa la cunayaa Qosolkaa la deexdaa, Adigoo il dabayaa Dadku inaanay kaa garan, Misna lagu dadaalaa Marka aad Duleedow, Sidaad doonto weydaad Sidaad diidday yeeshaa.”

Qofkii aan hayin wali noqon innagaa ka dhigna oo u horseedna, ayuu leeyahay. In gacanta la qabto ayaa xaqiiqooyinka uu arki lahaa laga daahaa oo dulmar lagu mootiyaa. Qofka wax maqli kara dhegahaa loo oodaa si uusan wixii jira u maqal. Marka ay hadal noqotana waa af baqayaa arrin ma leh:

“Deeqsiinta hadalkana, Farahaannu dirannaa Iyagaa ka door roon, Dibno sheega godobaha”

Waxa uu si duurxul ah u bayaaminayaa in barwaaqada iyo dheeftu dalka u sinnayn ee meeshii la doono lagu di’iyo. Dalka ayuu ku metelayaa doox seeran oo ay calafkiisu laastaan in “dalqada gowso ku leh”. Waa dhaqaalihii dalka oo ay koox hunguri weyn durduuranayso. Waxa uu halkaa uga gudbayaa nadaamka caddaaladeed ee dalka ka jira. Waa caddaalad magacuyaal ah oo mugdi iyo meel madow lagu meel mariyo. Meerisayada taa muujinaya habdhaca ayaa sii qurxinaya:

“Dayaxaannu awdnaa, Qorraxdaannu daahnaa Nuurkaannu daminnaa, Mugdigaannu daarnaa Dabadeeto fulinnaa, Sharcigii dalka u yiil…”

Mar uu ka warramayo qofka mudan sida loo weyneeyo waxa uu noo sheegayaa in qofka waxgalka ah la naco, la silciyo oo la waxyeelo am aba la dilo:

“Ninka raga daryeelkiis Ama duubka sharafkiyo, Derejada la siiyaa Dabar iyo nac weeyaan…”

Dabbaaldeg iyo dhalanteed ayaa lagu wada qanacsan yahay oo waxqabad macne la’aan ah ayaa la isku daawanayaa oo baraare iyo horumar laga dhowrayaa. Waxa uu leeyahay, waa dal ku hodma balaayada oo ku horumara. Waa dad rummeystay haddii inta xun inta ugu sii xun aysan ku dhicin in aysan daasadahooda maran waxba ugu dhacayn, oo aysan baahi beeleyn iyaga oo hoog ka leefin. Intii baas leh in uu taxo ayuu ku afmeerayaa, “/…miyaa daasadaha maran, dirham noogu dhacayaa?/”.

Waa dal daacadnimadii laga dhoofiyo oo dulmi la soo dejiyo. Waa dal la la yaabo wixii habsami u qabsooma ama laga guul gaaro: oo “/dadku waxay la yaabaan, dan quntaa u fara badan/”. Waa dal wixii jira iyo wixii dhacayaba ay anfariir leeyihiin, oo waxyaabo aan macquul ahayn ay wada dhacayaan: “/Dibida iyo weylaha, waxa dhala dameerrada/”. Oo “/Ruuxii la duugaa, marka laga dareeruu, dardar soo ceshaa[yoo]…/”.

Waxa uu nadaamkii jiray ku suuraynayaa habar qaraweyn oo Dajaal la eg, dhakadana il ku leh. Waa summad u taagan foolxumada iyo sharkii kelitaliskii askarta. Isaga uu duurxulkiisa sii wata ayuu leeyahay habartii (nadaamkii) muddo dheer oo durraamo ah ka dib waxa ay dhashay wiil derderan (kelitalis gurracan).

Waxa uu qarannimada ku metelayaa hal uu ninkii lahaa ka hurday oo in ay dibbootay bahallo cuneen, ninkiina in uu xaqiiqada isdiidsiiyay hashii warasanayo. Waxa uu ku sii darayaa oo ku sarbeebayaa in ninka hasha raacay uu “doofaaro dhiqi jiray” uu na ahayn ku geel yaqaan.

❦

Dibadyaal iyo Duleed waxa ay isaga sii sheekeynayaan sida uu midba ku noolaa iyo si xaal u ahaa illaa laga soo gaaro gunaanadka maansada. Gebagabadu maansadu waxa ay u muuqataa ka gaarsiis, sida qoraalkaygan aan ku daalay. Waxa uu abwaanku maansada ujeedkeeda ku sheegayaa; in ay dadka barayso, “/in dedaalku wacan yahay../” duurxulna uu ku jiro. Waxa uu Hadraawi qof kasta hoggaan ah kula dardaarmayaa:

“Dadka aad ka dhalatiyo, Dalka aad u dhalatiyo Nin la yidhi danta u tali, Hodon laga dabqaatiyo Dirac iyo fariid noqo, Dibin daabyo ka ogow…”

Bilowga maansada ayuu xusayaa xil in uu meerto yahay. Ereyo ujeeddo ahaan uu saaxiibkii Rashiid kula hadlayo ayuu nuxurkoodu sidaa yahay: “/dantu waxay u magan tahay; darka fayl isdhaafiyo, darandoori shubiddee/”. Waxa uu intaa sii raacinayaa:

“Duco iyo xusuus iyo, Duug aad ka dhaxashide Xilka Daacad ugu hay, Ha dullayne gaarsii Meeshay daraaddeed, U galeen dagaakii Diiftiyo kulka lahaa…”

Waxa uu odaytinimadiisii cabqariyada lahayd hoggaanka iyo waxgaradka umadda kuu sii farayaa in ay dardaaranka kore ku sii daraan:

“Dib u dhaca ka maaree, Dumar iyo rag hawl geli kartidooda deeqsii, Derejow sugnaatoo Guul baa u dagatee…”

❦

Si guud, maansada Dibadyaal waa nin aan yaabin oo war yaab leh u sheegaya nin aan yaab arag. Waa nin macaaday oo u warramaya nin ay miciyi mudin. Waa nin intaasba u joogay wax kastoo lala yaabo oo dalka ka dhacay, ugu dambaynna yaabba gooyay. Duleed, isagu waa nin yaabla' oo wixii dhacayayba moogaa oo ay dalka ugu dambaysay inta aysan askartu afgambi ku qabsan. Maansada waxaa ku jira dhowr tuduc oo nagu yaab ah oo haddana aan la la sii yaabin, waayo waxa aan la joogin xilli la yaabo iyo meel lagu yaabo.

Waxa aad mooddaa illaa maanta in sidaa la yahay oo aan la yaabi karin oo aan laga yaqyaqsoon karin nolosha ay liidnaantu harraysay. Fiiri, dareenka iyo dammiirka dhufaanan ee aan gadoodi karin, iyo kasha aysan kolna ku soo dhacayn in ay iska diiddo nolosha gobannimo la’aanta ah – maanka aysan soo marayn in uu xilkas noqdo. Xaalkeennu wali waa sidii, oo sidii ayaan nahay dibadyaallo iyo duleedyo baryo iyo tacaddi ku hoos nool.